Algemene voorwaarden worden door zeer veel bedrijven en overheidsinstellingen gebruikt. Zij vervullen in het rechtsverkeer een nuttige functie. Zo maken zij het mogelijk ook voor niet-juristen contracten af te sluiten, waarin ook aandacht wordt besteed aan zaken waaraan een niet-jurist wellicht niet direct zou denken. De voorwaarden kunnen heel kort zijn, zoals bij garderobes waar de eigenaar van de garderobe zijn aansprakelijkheid voor zoekraken van kledingstukken uitsluit of zeer uitgebreid, zoals bijvoorbeeld in de bouw wel voorkomt.
Als bezwaar van algemene voorwaarden wordt gevoeld dat zij vaak eenzijdig zijn opgesteld en vooral de belangen van de opsteller dienen ten koste van de wederpartij. Dit heeft ertoe geleid dat in Nederland – evenals in vele andere landen – een wettelijke regeling met betrekking tot algemene voorwaarden tot stand is gekomen. Ook de Europese Unie stelt regels aan algemene voorwaarden. Bij dit alles speelt vooral de bescherming van de consument een belangrijke rol. In deze brochure zullen de belangrijke aspecten van de Nederlandse wettelijke regeling van algemene voorwaarden kort worden belicht.
Begrip
Onder algemene voorwaarden verstaat de Nederlandse wetgever: “Eén of meer schriftelijke bedingen die zijn opgesteld teneinde in een aantal overeenkomsten te worden opgenomen, met uitzondering van bedingen die de kern van de prestatie aangeven.”
Onder ‘gebruiker’ wordt verstaan degene die algemene voorwaarden in een overeenkomst gebruikt. ‘Wederpartij’ is degene die door ondertekening van een geschrift of anderszins de gelding van algemene voorwaarden heeft aanvaard. ▲
Toepasselijkheid
De Nederlandse wettelijke regeling met betrekking tot algemene voorwaarden behelst geen afzonderlijke regels voor de toepasselijkheid. Daarvoor gelden de algemene regels voor de totstandkoming van overeenkomsten. Er moet sprake zijn van een aanbod en een aanvaarding. Indien bijvoorbeeld in een offerte wordt verwezen naar algemene voorwaarden en de wederpartij aanvaardt die offerte, dan zullen de algemene voorwaarden van toepassing zijn, ook als duidelijk is dat de wederpartij die voorwaarden niet kende. Volgens de rechtspraak kunnen algemene voorwaarden zelfs van toepassing worden door enkele verwijzingen op facturen, met name indien partijen langdurig zaken met elkaar doen. In het algemeen dient men er echter voor te zorgen dat duidelijk naar algemene voorwaarden wordt verwezen en wel bij voorkeur vóór het sluiten van de overeenkomst. ▲
Tegenstrijdige voorwaarden
Het komt vaak voor dat beide partijen bij een overeenkomst naar hun eigen algemene voorwaarden verwijzen. In zo een geval voorziet de wet erin dat in beginsel de eerste verwijzing vergaat.
Als iemand de voorwaarden van de ander niet wil aanvaarden, moet hij die uitdrukkelijk van de hand wijzen.
De wetgever heeft aan de toepasselijkheid van algemene voorwaarden geen bijzondere eisen willen stellen. De wetgever heeft echter de mogelijkheid geschapen algemene voorwaarden te vernietigen. ▲
Vernietiging
Een beding in algemene voorwaarden is vernietigbaar:
- Indien het, gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijds kenbare belangen van partij en de overige omstandigheden van het geval, onredelijk bezwarend is voor de wederpartij; of
- Indien de gebruiker aan de wederpartij niet een redelijke mogelijkheid heeft geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen.
Om te voorkomen dat algemene voorwaarden worden vernietigd omdat de wederpartij geen redelijke mogelijkheid heeft gehad om van de algemene voorwaarden kennis te nemen, moet men indien enigszins mogelijk de algemene voorwaarden vóór of bij het sluiten van de overeenkomst aan de wederpartij ter hand stellen. ‘Ter hand stellen’ moet niet te letterlijk worden genomen. Een duidelijk zichtbaar bord waarop de voorwaarden staan vermeld, bijvoorbeeld in een winkel, kan voldoende zijn.
Alleen indien deze terhandstelling niet mogelijk is kan volstaan worden met bekendmaking aan de wederpartij vóór de totstandkoming van de overeenkomst, dat de voorwaarden bij de gebruiker ter inzage liggen of bij een bepaalde Kamer van Koophandel en Fabrieken of een griffie van een gerecht zijn gedeponeerd. Daarbij moet tevens worden vermeld dat de voorwaarden op verzoek (gratis) zullen worden toegezonden. Wordt aan een dergelijk verzoek niet voldaan, dan zijn de voorwaarden weer vernietigbaar. Alleen indien toezending redelijkerwijs niet kan worden gevraagd van de gebruiker, zoals bij zeer omvangrijke voorwaarden het geval kan zijn, geldt de verplichting tot toezending niet.
Indien deze vernietigingsgrond wordt gebruikt, zullen alle bedingen in de algemene voorwaarden vernietigd moeten worden. ▲
Onredelijk bezwarend
Een beding kan ook vernietigd worden, omdat het voor de wederpartij onredelijk bezwarend is. Om te beoordelen of een beding onredelijk bezwarend is, moet de rechter alle omstandigheden van het geval in aanmerking nemen. Het is dus moeilijk om hiervoor algemene regels te geven. De wetgever heeft echter twee lijsten samengesteld van bedingen, die in transacties met consumenten onredelijk bezwarend zijn (de zogenaamde zwarte lijst) of vermoed worden te zijn (de zogenaamde grijze lijst). Komt een beding voor op de zwarte lijst, dan moet de rechter dit beding vernietigen. Een beding op de grijze lijst moet vernietigd worden, tenzij de gebruiker kan aantonen dat het beding in dit geval niet onredelijk bezwarend is. ▲
De zwarte lijst
Op deze lijst staan 14 bedingen die in consumententransacties niet behoren voor te komen. Enkele voorbeelden zijn:
- Een beding waardoor het recht tot opschorting of ontbinding voor de wederpartij wordt beperkt of uitgesloten;
- Een beding waardoor een wettelijke verjaringstermijn wordt verkort tot minder dan een jaar;
- Een beding dat de bewijspositie van de wederpartij aantast;
- Een beding dat de beslechting van geschillen opdraagt aan een ander dan de rechter die volgens de wet bevoegd zou zijn of aan arbiters. ▲
De grijze lijst
Op de grijze lijst staan eveneens 14 bedingen. Onder omstandigheden kunnen die misschien toch toelaatbaar zijn, doch dit zal niet spoedig het geval zijn. Voorbeelden:
Een beding dat de gebruiker te verschaffen dan die welke was toegezegd;
Een beding waardoor de aansprakelijkheid van de gebruiker wordt beperkt of uitgesloten;
Een beding waardoor verrekening met een tegenvordering van de wederpartij wordt uitgesloten;
Een beding waardoor de wederpartij een opzegtermijn van meer dan drie maanden in acht moet nemen.
Deze bedingen zijn soms misschien niet onredelijk bezwarend. Als bijvoorbeeld de consument zeer goedkoop een gebruikte auto koopt, kan hij niet verwachten dat de verkoper volledige aansprakelijkheid aanvaardt. ▲
Reflexwerking
Hoewel de bedoelde lijsten alleen voor consumententransacties gelden, wordt algemeen aangenomen dat van die lijsten een zekere reflexwerking zal uitgaan naar commerciële transacties. De rechter kan een beding “verdacht” vinden, omdat het op één van de lijsten voorkomt. Hij zal het beding dan eerder onredelijk bezwarend vinden. ▲
Soorten van wederpartijen
De wet onderscheidt verschillende soorten wederpartijen. Naast consumenten zijn er de ‘grote’ wederpartijen en verder de ‘gewone’ wederpartijen. Consumenten worden extra beschermd, bijvoorbeeld door de eerdergenoemde lijsten.
Grote wederpartijen (die hun jaarrekening openbaar maken dan wel meer dan 50 personeelsleden hebben) worden minder beschermd. Hen komt in beginsel geen rechtstreeks beroep toe op de bescherming van de regeling voor de algemene voorwaarden. Niettemin kunnen zij indirect toch van die regeling profiteren, door een beroep te doen op redelijkheid en billijkheid. ▲
De post verwijt de ketel dat hij zwart ziet
Een partij kan geen beroep doen op het onredelijk bezwarend zijn van bedingen in algemene voorwaarden, indien hij zelf meermalen dezelfde of nagenoeg dezelfde voorwaarden gebruikt. ▲
Uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid
Bedingen tot uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid zijn veelal de belangrijkste (of soms de enige) bedingen in algemene voorwaarden. Er is geen algemene regel te geven voor wat op dit punt onredelijk bezwarend wordt geacht. Dit zal telkens van alle omstandigheden van het geval afhangen. Wel is er rechtspraak waaruit kan worden opgemaakt dat men voorzichtig moet zijn met uitsluiting van iedere aansprakelijkheid. Beperking van aansprakelijkheid wordt eerder aanvaardbaar geacht dan uitsluiting. Daarbij kan een rol spelen de vraag of een aansprakelijkheid verzekerd kan worden op verantwoorde voorwaarden.
Als verzekering mogelijk is – en zeker als verzekering gebruikelijk is – zal men zo een verzekering moeten afsluitend en de aansprakelijkheid aanvaarden. ▲
Beknelde tussenschakel
Om te voorkomen dat de middenstand het kind van de algemene voorwaarden rekening wordt, is bepaald dat een persoon die geen consument is geen beroep kan doen op een beding in algemene voorwaarden, voor zover dat beroep onredelijk zou zijn wegens de nauwe samenhang met een (gelijksoortig) beding dat krachtens de regeling van de algemene voorwaarden is vernietigd. ▲
Abstracte toetsing
De wetgever heeft de mogelijkheid geopend voor organisaties die de belangen van bepaalde (groepen van) bedrijven of consumenten vertegenwoordigen, om aan de rechter (het Gerechtshof te Den Haag) de vraag voor te leggen of bepaalde algemene voorwaarden onredelijk bezwarend zijn. Dit is inmiddels gebeurd met de algemene voorwaarden voor levering van energie en water. Het Hof kan dan bijvoorbeeld het gebruik van een dergelijk beding verbieden. Een belangenorganisatie die zo een vordering wil instellen, moet wel steeds eerst de gebruiker van de algemene voorwaarden benaderen en proberen in der minne een oplossing te vinden. ▲
Internationale bepalingen
De wet bepaalt dat tussen in Nederland gevestigde bedrijven de regeling van de algemene voorwaarden steeds van toepassing is, ongeacht welk recht de overeenkomst beheerst.
Vreemd is de bepaling dat tussen bedrijven die niet beide in Nederland gevestigd zijn, de regeling niet van toepassing is, ook al is overigens Nederlands recht van toepassing.
In Nederland wonende consumenten kunnen steeds een beroep doen op de regeling.
Van groot belang is het ervoor te zorgen dat de Nederlandse rechter bevoegd is van geschillen kennis te nemen. Aan een zogenaamde jurisdictieclausule worden Europeesrechtelijk strenge eisen gesteld. ▲
Uitsluitingen
De regeling is niet van toepassing op (collectieve) arbeidsovereenkomsten.
Algemeen
De regeling van de algemene voorwaarden lost zeker niet alle problemen op. Integendeel lijkt zij nieuwe problemen met zich mee te brengen. Het verdient dus aanbeveling uw algemene voorwaarden te laten beoordelen door een advocaat en dit regelmatig te herhalen. De rechtspraak zal verdere invulling aan de regeling geven, zodat uw voorwaarden regelmatig moeten worden aangepast.
Dit geldt in versterkte mate indien uw voorwaarden in het internationale verkeer worden gebruikt. ▲
Raadpleeg tijdig een advocaat
Van een moderne ondernemer mag je veel verwachten. Maar niet dat hij ook nog z’n eigen advocaat is. U neemt als ondernemer de hele dag besluiten. Dat doet u met meer kwaliteit en zekerheid als u de juridische aspecten van uw bedrijfsvoering op tijd checkt.
Beslis daarom vandaag nog dat uw bedrijf recht heeft op het advies van een vaste advocaat.
Informatie
Wilt u meer informatie? Bel 0900 – advocaten – 0900 – 0600 ( Euro 0,80 per minuut)of stel een vraag. ▲